De wieg van de Nederlandse democratie stond in Appeltern. ’t Is maar dat u het weet. Sinds kort kunt u de trotse grondlegger recht in de ogen kijken. Hij heeft eindelijk erkenning gekregen in de vorm van een borstbeeld. Dat staat op een stevige gemetselde zuil in de gerestaureerde karpervijver bij het Appelternse kasteeltje.
Eigenlijk kun je in geen enkel geschiedenisboekje lezen wat hij heeft betekend voor ons land. Tot in de vorige eeuw werd hij beschouwd als een verrader: hoe kan een edelman de adel nou afvallen en ervoor pleiten dat de macht aan het volk komt?
We hebben het hier over Joan Derk baron van der Cappellen tot den Pol, Heer van Appeltern en Altforst. Hij leefde tussen 1741 en 1784. Een paar jaar voor zijn dood erfde hij de Heerlijkheid Appeltern van zijn vader en verhuisde er vanuit Zwolle naar toe.
We schrijven 1781 en de edelman arriveert op een moment dat het hele Land van Maas en Waal onder water staat.
De Heerlijkheid Appeltern is letterlijk ook heerlijk: een uniek stukje natuurgebied, zo’n 40 hectaren groot. Daar komt Joan van der Cappellen tot het besef dat de mensen om hem heen het erg slecht hebben. De baron begrijpt niet waarom de adel, de Oranjes en de stadhouder daar niets tegen ondernemen. Hij pakt zijn ganzenveer en begint te schrijven aan een manifest. Een langdradig verhaal, maar wel keihard. De baron roept de burgerbevolking op om de Oranjes af te zetten en uit haar midden mensen te kiezen die namens de het volk gaan regeren.
Het in Appeltern geschreven manifest wordt in het diepste geheim gedrukt en stiekem vanuit geblindeerde koetsen in straten en op pleinen gedumpt. “Gewoon een Zorro-actie”, knikt de Appelternse amateurhistoricus Joep van den Brink voor de camera van onze documentairemaker Jos Kruisbergen. Van den Brink dook diep in een stukje verzwegen historie en haalde heel veel interessante zaken boven water.
De restauratie van het kasteeltje en het omringende natuurgebied was een prachtige basis om meteen ook aandacht te gaan besteden aan de vader van de democratie, aan Joan dus. Joep van den Brinks suggestie leidde ertoe dat de edelman een borstbeeld kreeg, dat vorige maand een mooi plaatsje kreeg in de gerestaureerde 200 jaar oude karpervijver. Dat gebeurde tijdens een heuse plechtigheid: Gelders gedeputeerde Annemieke Traag onthulde het met behulp van een 3D-printer tot stand gekomen kunstwerk.
Jos Kruisbergen was erbij: hij filmde de plechtigheid en de restauratiewerkzaamheden die eraan vooraf gingen, en voerde gesprekken met een aantal betrokkenen.
Zoals historicus Joep van den Brink. Die vertelt voor de camera wat er gebeurde na de ‘Zorro-actie’ van Joan de patriot. Wie niet kon lezen hoorde het wel van anderen: de burgerij werd zich er dankzij Joans pamflet van bewust hoezeer ze onder de duim werd gehouden. Joan benadrukte dat de Oranjes de macht hadden gegrepen terwijl ze daar in feite helemaal geen recht op hadden. En jawel: na twee opstanden namen de Oranjes de benen om pas in 1813 terug te keren. Tien jaar na het verschijnen van het manifest werd onze democratie en feit.
Van den Brink: “Wat je dan ziet gebeuren is dat de rol van de patriotten uit de geschiedenis wordt weggeschrapt; Joan van der Cappellen werd weggezet als een collaborateur die met de Fransen heulde. Dat echoot nog steeds een beetje door: in 1984 mocht de sterfdag van Van der Cappellen op last van de Tweede Kamer niet eens worden gevierd.”
Nu heeft hij dan een borstbeeld gekregen, dat deel uitmaakt van de Heerlijkheid Appeltern is. Het beeld wordt omringd door op een muur gemetselde antieke hardstenen platen, waarop behalve een plattegrond van het landgoed ook de betekenis van Joans manifest is gezandstraald.
Van den Brink over het landgoed: “Dit gebied is een deel van het prentenboek van de Nederlandse geschiedenis. Hier zie je wat mensenhanden in duizend jaar hebben gemaakt.” Hij wijst op de meer dan 150 jaar oude bomen die langs de lanen zijn geplant, op de restanten van kleine handbewerkte akkertjes die als kleine bergjes in het vlakke landschap liggen, op de wetering die uit de 14e eeuw stamt, op het historische stoomgemaal De Tuut.
“En”, zegt hij, “eindelijk is nu ook duidelijk vastgelegd dat het moderne Nederland hier is geboren.”