De Leste Mert is het mooiste feest van Druten, zegt een marktganger die het weten kan. Als het Leste Mert is, heeft Druten erwtensoep door zijn aderen lopen.
Jos Kruisbergen maakte in 1999 beelden tijdens het feest dat al sinds 1819 een traditie is.
Een feest waar al bijna twee eeuwen lang iedereen naar uitkijkt: Drutenaren maar ook mensen die ooit uit de gemeente zijn vertrokken. Die keren op die donderdag in november ná Allerzielen terug naar hun dorp. Om mee te doen aan de massale reünie die de Leste Mert óók is.
In bijna alle huizen staat een pan vol snert klaar. Eérlijke snert, niet uit een blik maar zelfgemaakt. Stampvol erwten uiteraard, maar ook met veel prei, knolselderij, een wortel, flinke stukken varkensvlees en (´t liefst ambachtelijk gerookte) worst. Maar iedereen maakt ’m anders, die soep.
De historie van de Leste Mert is lang en begint in een zeer armoedige tijd. De keuterboertjes moesten het toen hebben van hun land en hun vee. Tussen de bedrijven door fokten ze een paar kalfjes die tijdens de laatste regionale veemarkt van het jaar in Druten werden verkocht. Zodat ze wat geld hadden om hun pacht, huur en rente te betalen.
In de oude tijd moest er soms stevig worden betaald om met wat koetjes of een paard naar de Leste Mert te mogen komen. Tegenwoordig krijgen de boeren geld toe. Aanvoerpremie, zo heet dat. Zonder die premie zouden de boeren niet meer komen, want tegenwoordig speelt de handel zich vooral af via moderne wegen als het internet. En alleen al het transport van de beesten naar Druten kost een vermogen.
Maar waarom eet Druten eigenlijk erwtensoep tijdens de Leste Mert? Meiden en knechten die bij de boeren werkten, hadden een vrije dag op de Leste Mert, dat stond zwart op wit. Op die dag werd er dus niet gekookt. Daarom maakten ze een dag van tevoren een flinke pan snert voor de familie. Daar bakte die dan een pannenkoek bij.
Maar de Leste Mert is méér dan snert. ’s Morgens om zes uur al wordt het eerste vee aangevoerd en netjes op stro gestald. Elders in het dorpshart komen de kermis en de braderie met liefst 400 kramen langzaam op stoom. En als het middag is, kun je over de hoofden lopen. In de kroegen wordt er een Drutens bittertje of een ander borreltje op gevat. Maar vaak zijn het er twee. Of meer…