Een vrijwel geheel gevulde filmzaal van D’n Bogerd in Druten heeft tijdens de laatste voorstelling van ZieneMaasenWaal genoten van Jos Kruisbergens documentaire Afscheid van een bejaardentehuis. De oorspronkelijke film is door Kruisbergen flink bewerkt en voorzien van actuele gegevens. Confronterende gegevens, want heel veel bezoekers waren onthutst. De film laat namelijk zien dat het Wamelse zorgcentrum Henricus er voor hetzelfde geld nog had kunnen staan.
Bestuur en directie van het ouderencentrum oordeelden jaren geleden echter dat het markante en historische gebouw in het hart van het dorp moest wijken voor nieuwbouw.
Na afloop van de voorstelling op 31 oktrober 2012 werd er dan ook druk gediscussieerd door de vooral uit Wamel afkomstige bezoekers. “Onbegrijpelijk dat het is afgebroken. Waarom heeft het dorp geen actie gevoerd?”, dat bleek het overheersende gevoel. De bezoekers waardeerden duidelijk dat de ware gang van zaken nu boven water is gekomen, dankzij de in de film verwerkte opmerkingen van voormalig provinciewoordvoerder Jan Revenberg.
Destijds is tijdens een bijeenkomst in het Vrijetijdscentrum een mooi nieuwbouwplan gelanceerd, waarin iedereen zich toen kon vinden. De film maakt echter duidelijk dat er een heel ander project is gerealiseerd omdat het oorspronkelijke plan miljoenen te duur uitviel. Oud directeur Piet van Zon: “Het is een zinkfabriek geworden.” En daar is het hele dorp het mee eens. Door de sloop- van Henricus is het hart uit het dorp weggerukt.
Cor Hoogendoorn en Tonnie Zondag, oud-werkneemsters van Henricus, vertellen in de documentaire dat het bestuur zelfs de naam Henricus helemaal had willen laten verdwijnen. Het nieuwe complex zou Nieuw Hollenhof gaan heten. Daar is destijds een geslaagde actie tegen gevoerd. De sloop kon dan wel niet worden tegengehouden, maar de naam Henricus is gebleven.
Ook was de bezoekers opgevallen dat Tonnie Zondag en Cor Hoogendoorn de spijker op zijn kop hebben geslagen. Ze konden toen al niet begrijpen dat het klooster-bejaardenoord moest worden afgebroken. Ze voorspelden dat de grootste vergrijzing nog moest komen. Dat bleek te kloppen, met als gevolg dat heel veel ouderen uit het dorp nu buiten Wamel, en zelfs buiten Maas en Waal moeten worden geplaatst.
Er werd flink gemopperd in de richting van de plaatselijke politiek. “Dat die zo heeft zitten slapen. Er is helemaal geen actie ondernomen en er werd vóór de sloop gestemd”, zo klonk het.
Een ding is zeker: vandaag de dag was zo’n gebouw zeker niet afgebroken. Het was van uitstekende kwaliteit en had voor allerlei doelen kunnen worden gebruikt. “De betonnen vloer alleen al was een meter dik”, vertelde oud-bouwvakker Kees Gerritsen, die destijds meebouwde aan het nieuwe complex.
De film van Jos Kruisbergen heeft op die 31e oktober voor heel wat kippenvel gezorgd. Links en rechts werden traantjes weggepinkt omdat talloze ouderen en zusters werden herkend die intussen al overleden zijn. Het ene moment kon je een speld horen vallen maar bij de liftscene bijvoorbeeld lag de zaal in een deuk.
In zijn welkomstwoord bracht voorzitter Wim Lamers nog eens naar voren hoe belangrijk het werk van de Stichting Tweestromenland in Beeld en Geluid is. Hij noemde de film Afscheid van een bejaardentehuiseen tijdsdocument “van onschatbare waarde, dat bewaard blijft voor nu en voor toekomstige generaties”.
Een mevrouw uit Tiel had er maar één woord voor: “Aangrijpend…”
—–
Het indrukwekkende en monumentale zorgcentrum Henricus had niet uit het hart van Wamel te hoeven worden weggerukt. Het had gewoon kunnen blijven staan. Bestuur en directie hebben destijds bewust voor sloop geklozen om plaats te maken voor de nieuwbouw van het wooncentrum Hollenhof, dat tot op de dag van vandaag wordt omschreven als on-dorps en sfeerloos.
Dat blijkt uit de film Afscheid van een bejaardentehuis van cineast Jos Kruisbergen van Tweestromenland in Beeld en Geluid.
Tussen 1995 en 1998 maakte hij een pakkende documentaire over het leven in en rond St.-Henricus, de laatste jaren van het complex en de uiteindelijke sloop. De film is onlangs opnieuw gemonteerd en uitgebreid met recente gegevens. Daaruit blijkt dat met een beetje goede wil het beeldbepalende zorgcentrum nog steeds in Wamel had kunnen staan.
Toenmalig beleidsmedewerker Ouderenzorg Jan Revenberg van de provincie Gelderland zei in 1997 voor de camera van Jos Kruisbergen dat er geen enkel misverstand over kan bestaan: bestuur en directie hadden een zak vol geld van de provincie gekregen en ze mochten zelf kiezen: óf renovatie van Henricus, óf totale nieuwbouw op dezelfde of een andere plaats in het dorp. “Het was een kwestie van gemeentepolitiek”, aldus Revenberg. “De provincie heeft geen advies gegeven. We hebben alleen gezegd: Hier heb je een bedrag, en daar moet je het voor doen.”
Volgens Revenberg kwam het Henricusbestuur aanvankelijk met een plan ‘dat veel verder ging dan de financiële polsstok lang was’. Op de vraag van Jos Kruisbergen of Wamel dan een worst is voorgehouden, zegt Revenberg: “Ik kan alleen maar de geschiedenis weergeven; men kwam met een plan dat miljoenen te duur was; het is teruggebracht tot datgene wat er nu staat.”
Revenberg heeft nog wel het advies gegeven om te kijken of het Henricuscomplex kon blijven staan en te zoeken naar een nieuwbouwlocatie elders in Wamel. “Dat had voor véél meer financiële ruimte kunnen zorgen”, zegt hij. “Maar directeur Van Dijk liet weten dat men de kloosterorde niet met dat gebouw kon laten zitten. Bovendien zei hij dat een andere plaats voor nieuwbouw niet te vinden was.”
Uiteraard heeft Jos Kruisbergen destijds om commentaar gevraagd aan directeur Nol van Dijk van de zorginstelling. “Dat was vooraf toegezegd, maar helaas wilde hij niet voor de camera reageren. ‘Je hebt voldoende’, zei hij.”
Kruisbergen heeft het allemaal. “Het is van belang voor de geschiedschrijving. Dat mooie, statige gebouw had nooit afgebroken mogen worden. Dat zeggen de inwoners en ook de zusters zelf. Een dorpsgezicht is verdwenen. Het komt nooit meer terug. Bij een beter beleid had het er nog kunnen staan.”
In de film figureren Tonnie Zondag en Cor Hoogendoorn als rode draad: twee Henricus-medewerksters die er helemaal niets van snappen. “De grootste vergrijzing moet nog komen, dan ga je zo’n prachtig gebouw toch niet slopen?”
We zijn nu zeventien jaar verder en het tweetal blijkt de spijker op zijn kop te hebben geslagen. Ouderen worden tegenwoordig niet zelden buiten Maas en Waal geplaatst omdat er in de streek zelf geen plaats voor ze is.
Kruisbergen: “Gelukkig heb ik het destijds allemaal mogen filmen. Dankzij de directie, de medewerkers en de bewoners van destijds blijft Huize Henricus toch een beetje voortleven, al is het dan ook alleen maar op het witte doek.”
Met de sloop van Henricus van de Zusters van het H. Hart is er een eind gekomen aan een eeuwenlange Wamelse kloostergeschiedenis. Eerder al verdwenen het Begijnenklooster op de Varkensmarkt en het Clarissenklooster aan de Kerkstraat. Inmiddels zijn ook de laatste zusters uit Wamel vertrokken.
Jos Kruisbergen is drie jaar lang bezig geweest met de verfilming van Afscheid van een bejaardentehuis. Hij filmde zo’n beetje alles. Legde vast hoe de fraaie coniferen naast de ingang genadeloos uit de grond werden gerukt door de sloperskraan, die vervolgens kamer voor kamer, verdieping voor verdieping, in z’n grijper verpulverde. Voordat het zover was, legde de cineast het dagelijks leven in het zorgcentrum vast: van kibbelende dametjes in de lift tot de feestelijkheden rond het 1100-jarig bestaan van Wamel. Kruisbergen liep nachtdiensten mee en registreerde de emoties tijdens de dreigende watersnood van 1995 en de evacuatie van de bewoners.
Jos Kruisbergen vatte uiteindelijk vijftig uur aan opnamen samen in een pakkend filmdocument van een uur.
Dat wordt vertoond tijdens de eerstvolgende gratis toegankelijke filmavond van ZieneMaasenWaal op woensdag 31 oktober in cultureel centrum D’n Bogerd aan de Van Heemstraweg 53 in Druten. De voorstelling begint om acht uur (zaal open om half acht). Plaatsen reserveren is verplicht; dat kan alléén bij D’n Bogerd, tel. 0487-517127, of per e-mail: info@bogerddruten.nl.
Als tweede film wordt een portret vertoond van Marietje Hol. Zij zong ruim 70 jaar in koren in Winssen, Druten, Tiel, en Beneden-Leeuwen. Ook dirigeerde ze de muziekgezelschappen. Marietjes inzet voor het muzikale verenigingsleven is niet ongemerkt gebleven: in 1998 kreeg ze een pauselijke onderscheiding.
—–